5. MAJ - SVJETSKI DAN ASTME

U organizaciji Globalne inicijative za astmu (GINA) svake godine, prvog utorka u mjesecu maju, širom svijeta se obilježava Svjetski dan astme.

Astma je hronična opstruktivna upalna bolest disajnih puteva. Bolest karakteriše pojačana reaktivnost bronhija na različite nadražaje. Javlja se u epizodama, tj. akutna pogoršanja bolesti izmjenjuju se periodima u kojima nema simptoma astme. Do napada dolazi pri pogoršanju upale, obično jer je u neposrednoj okolini prisutan neki provokativni faktor astme.
Epidemiološki podaci sugeriraju da prevalenca astme raste kontinuirano od 1970. godine. Procijenjuje se da u svijetu od astme boluje oko 235 miliona ljudi. Uprkos rastućoj prevalenci oboljenja, zabilježen je pad mortaliteta.

Danas je evidentno da upalne promjene zahvaćaju bronhijalnu sluznicu svih astmatičara. Pogoršanje astmatskih simptoma rezultira akutnim upalnim epizodama, na hronično upaljenom terenu uz veoma složene celularne, neurogene i biohemijske mehanizme.
Nasljedni faktori mogu igrati određenu ulogu u nastanku ove bolesti. Međutim, nasljeđuje se sklonost prema bolesti, a ne sama bolest. Astma je najčešća hronična bolest dječijeg doba i često se prvi put javlja upravo u djetinjstvu. Atopija (genetska sklonost imunog sistema da proizvodi antitijela na uobičajene alergene) i alergije u porodici najveći su faktori rizika za razvoj te bolesti kod djece.
Nisu svi oblici astme alergijski niti sve alergije dovode do astme. Alergijski uzročnici najčešće pripadaju grupi inhalacionih alergena (kućna prašina, grinje, perje, životinjske dlake, buđ, različiti poleni). Pri dolasku u dodir s prethodno senzibilisanim organizmom, izazivaju simptome astme.
Smatra se da je za nastanak bolesti kod jedne trećine oboljelih odgovoran imunološki mehanizam.

Poznato je da neke vrste lijekova izazivaju akutni napad astme. To su acetilsalicilna kiselina, beta-adrenergijski antagonisti, nesteroidni antiinflamatorni lijekovi, tartarazin (sredstvo za bojenje prehrambenih proizvoda) i drugi. Porast atmosferskog zagađenja i loši klimatski uslovi pogoršavaju astmu. Dobro je poznat takav efekat duhanskog dima, ozona, azot-dioksida i sumpor-dioksida (u velikim koncentracijama). Profesionalni faktori koji izazivaju astmu su brojni. Sreću se u različitim proizvodnim procesima i granama kao što su obrada metala (hrom, nikl, platina), drveta, biljnih prerađevina, plastičnih masa i životinjskih produkata. Infekcija u disajnom sistemu najčešće uzrokuje akutno pogoršanje astme, gdje su mikrobiološki uzročnici različiti.

Klinička slika astme može biti raznolika i najčešće se manifestuje kao:

• povremeni napadi otežanog disanja i/ili pištanja (sviranja, zviždanja)
• stezanje u grudima
• kašalj, koji se pogoršava noću ili kod buđenja
• otežano disanje ili kašalj nakon fizičkog napora
• pojava otežanog disanja ili drugih navedenih tegoba koje se ponavljaju u isto godišnje doba ili na istom mjestu (škola, kuća, u prisustvu životinja)
• česta „prehladna stanja" koja traju duže od deset dana
• smanjenje ili prestanak disajnih tegoba nakon uzimanja bronhodilatatornih lijekova

Prilikom provođenja fizikalnog pregleda pacijenta nalaz može biti:

• potpuno uredan
• prisutna dispnoa (otežano disanje) u vidu pištanja posebno pri izdisanju
• širenje nosnica pri udisanju
• Isprekidan govor uslijed borbe za vazduh
• korištenje pomoćne disajne muskulature pri disanju
• auskultatorni nalaz otkriva oslabljen disajni šum uz produženu fazu izdisaja sa pratećim visokotonskim polifonim zviždanjem

Izrazito jaka opstrukcija disajnih puteva dovodi do prestanka pištanja, pojave cijanoze, pospanosti, otežanog govora, tahikardije, plitkog disanja.

Dijagnoza astme postavlja se na osnovu podataka iz historije bolesti pacijenta, fizikalnog pregleda, postojanja riziko faktora za nastanak bolesti, kožnih i inhalacionih testova, funkcionalnih dijagnostičkih testova (spirometrija-određivanje forsiranog ekspiratornog volumena u prvoj sekundi (FEV1) i forsiranog vitalnog kapaciteta (FVC) kao i mjerenje vršnog protoka u ekspirijumu-PEF).

Klasifikacija astme:

• Alergijska (extrinsic) bronhijalna astma /atopijska, neatopijska i profesionalna astma/
• Intrinsic (autonomna) bronhijalna astma
• Miješana bronhijalna astma
• Posebni oblici:
• Astma izazvana aspirinom, drugim analgeticima i antireumaticima
• Naporom izazvana astma
• Emocijama izazvana astma
• Astma izazvana trudnoćom
• Hronična astma

U procjeni težine kliničke slike pacijenta koriste se slijedeći parametri: simptomi, noćni simptomi i PEF.

Prema navedenom astma se dijeli na četiri stepena:

1. stepen-povremena (intermitentna astma)
2. stepen-blaga trajna astma
3. stepen-umjerena trajna astma
4. stepen-teška trajna astma

Tabela 1: Stepenasti pristup u procjeni težine astme kod odraslih i djece iznad pet godina starosti